طبقه متوسط در ایران - پایان

نتیجه گیری.  دین و سه نسل طبقه متوسط در ایران

شواهدی از سیر تحول الگوهای نوظهور دین ورزی در میان طبقه متوسط جدید ایران وجود دارد. در طی چند دهه، سه نسل شکل گرفته است:

نسل اول.

در پیش از انقلاب بخش مهمی از طبقه جدید متوسط ما دلزده از مدرنیزاسیون دولتی اقتدارگرا و رونق نفتی دهه های40 و50 بود وبا آن ضعف های تاریخی اش، به نوعی درک آرمانی(یوتوپیک) ورمانتیک و نهایتا ایدئولوژیک از دین دل بست. نتیجه اش از یکسو «دین آرایی»(آراستن دین به تأویلات عقلی وعلمی واجتماعی مدرن) و از سوی دیگر تقویت دین ِ سیاسی انقلابی  بود.

نسل دوم.

در بعد از انقلاب تا مدتها، بخشهایی از طبقه متوسط با سرخوردگی از نتایج الگوی قبلی، به دین حداقلی و کثرت گرا چرخش کردند. نسل دومی شکل گرفت که به جای آراستن دین، به پیراستن آن؛  وبه جای ادغام، به «تفکیک دین ودولت» گرایش نشان می داد و به تبلیغ دین حقوق بشری ودموکراتیک ودین اصلاح طلبانه همت گماشت.

نسل سوم.

هردو مرحله فوق عمدتا روی دوش طبقه متوسط جدید به معنای شناخته شده اش طی شد. در هردو نسل، ارزشهای روشنفکری ونخبه گرایانه نفوذ داشت. اما سالهاست شواهدی به چشم می خورد که شاید خبر از  تکوین  نسل سوم متفاوتی می دهد.  این نسل، معرف تیپی از طبقه متوسط است که بهتر است به آن طبقه متوسط جدید نگوییم بلکه اینان طبقه متوسط «مابعدجدید» ایرانی هستند.  این نسل سوم، درکی اقتضایی و نوپراگماتیستی از دین ورزی دارد.

 به جای دین انقلابی نسل اول، و دین اصلاح طلبانه نسل دوم، این نسل سوم با الگویی اجتماعی و عامه گرایانه از دین ورزی، سازگاری نشان می دهد. برای بخش مهمی از نسل سوم،  هرچند تقدس ها و یقین های جازم و تقیدات سنتی ومناسک گرایانه مذهبی چندان معنا ندارد ولی به جای آن نه مثل نسل اول، چارچوبهای ایدئولوژیک دینی را می نشانند ونه حتی حوصله چندان برای پی جویی مجادلات کلامی وفلسفی نخبه گرایانه و روشنفکری درباب دین مانند نسل دوم را دارند.

 نسل سوم گویا با بی اعتنایی محسوس، به رقیق شدن تدریجی دین ورزی در دریای آرام زندگی روزمره تمایل دارد. در پسِ پشت همه رعایتهای رسمی وظاهری دینی،  انقلاب آرامی در متن فرهنگ عامه جریان دارد که در آن، درکی تعدیل شده از دین، جایگزین برنامه های رسمی دین می شود.

 دین ورزی همچون مصرف سایر کالاهای فرهنگی نوعی کالای رستگاری ومعنوی است. یک ذائقه است که برخی افراد و گروه ها بنا به عللی دارا می شوند. دین ورزی، نوعی زبان و سبک زندگی است که بنا به مقتضیات حسّ و حال  ونیاز شخصی یا برحسب علایق گروهی و همراه با ملاحظات مصلحت خواهانه اجتماعی دنبال می شود.

 این، نوع دین ورزی خاکستری است. نه بنیادگرایانه است ونه سنتی است ونه حتی روشنفکرانه است. نه اسلام گرایانه است ونه سکولار است. بلکه پسا اسلام گرا وپسا سکولار است.

 اصرار چندان بر عقلی کردن دین یا دینی کردن عقل ندارد. در پی نفی واثبات این یا آن ایدئولوژی به نام دین نیست. به این یا آن تفسیر وتأویل از دین نیز،  نه دلخوشی نشان می دهد ونه برسر آن جدل می کند.  رویکردی اقتضایی و نوپراگماتیستی دارد.

به جای آزادی از دین، آزادی هردوی دین وغیر دین  را می خواهد. آنچه عملا جریان دارد وناگزیر است، نه دین ، بلکه انواع دین ها در کنار انواع «لادین» هاست. نسل سوم گویا تمایل دارد  زندگی بکند و خیلی از منازعات دو نسل قبلی طبقه متوسط را به همراه برنامه های رسمی دور بزند وداخل پرانتز بنهد.

فایل پی دی اف متن کامل مقاله ومنابع