عبور از پارادایم کلاسیک سیاسی و نیاز به خود سازمان یافتگی شهرهای مان

منتشر شده در مجله  آسمان، 16/6/92 ،شماره پنجاه وهشت،ص43

بیان مسأله

مناسبات مستقر« قدرت،ثروت، منزلت و معرفت» پیوسته اصرار  دارند،  فرهنگ و جامعه را مثل یک متن مسلط به تألیف درآورند ودر چارچوب ایدئولوژی رسمی، برای آن رمزگذاری بکنند. وضعیتهای تفوّق آمیز (وهژمونیک) چنان که در یادداشت هفتم از این سلسله بحثها آمد، سیکل بسته ای از «اجبارهای متنی» به راه می اندازند.گویا زندگی وفرهنگ با همان رمزهایی باید برگزار بشود که در نظام کدگذاری رسمیِ بسته ای تعریف وتحدید کرده اند. ابعاد بحث انگیز این موضوع وقتی بیشتر نمایان می شود که توجه کنیم این نظام رمزگذاری است که باید پرسش های مهم  زندگی اجتماعی با آن پاسخ داده بشود.

نمونه ای ازاین  پرسشها را در نظر بیاوریم. پرسشهایی که  نیکبختی بشر  وتقلیل مرارتهایش  موکول به نحوۀ جواب ما به آنهاست: نقش های اجتماعی چگونه توزیع بشود؟ چه کسانی حکومت بکنند وچطور؟ اختیارات شان تا چه حدی است؟ خط مشی های عمومی جامعه و تصمیم هایی که منافع آحاد وگروه های اجتماعی وحتی نسل های آینده را تحت تأثیر قرار می دهد، چگونه  تهیه و اجرا بشود؟ امور و منابع، در دست چه گروه هایی باشد؟ متن اصلی جامعه وفرهنگ تا کجاست و از کجا به بعد نوبت حاشیه هاست؟ چه کسانی می توانند درس بخوانند و کار یا مشارکت یا مدیریت بکنند و چه کسانی  نمی توانند ؟ حصۀ هرکس چقدر است؟  چقدر می توان اطلاع یافت یا اطلاع داد و  چقدر نمی توان؟ فرصتها وبختهای اجتماعی  برای هر کس وهر گروه چه مقدار  است؟و سؤالهای دیگری در همین قد واندازه....

  در وضعیتهای مسلط، فقط یک نظام رمزگذاری بسته  وجود دارد که  از طریق آن  این قبیل  پرسش های مهم زندگی اجتماعی صورت بندی  می شود. بیگمان این یک وضعیت خطرساز برای شرایط بشری است. اما چه باید کرد؟

مروری بر راه حل ها

 پارادایم کلاسیک سیاسی کم وبیش گرایش به آن داشت که برای این معضل بزرگ تاریخی، راه حل هایی نخبه گرایانه، ستیزه جویانه وباز هم ایدئولوژیک ارائه بدهد. به این صورت که مثلا انقلابی  برپابشود. حاشیه ای سازمان پیدا بکند وبر متن بشورد. موجی به راه بیفتد و قهرمانانی و ابرکسانی بر آن سوار بشوند و جابه جایی هایی در متن وحاشیه به وجود بیاید. طبقه ای متحد بشود(مثلا کارگران وزحمتکشان) آنگاه دست به کاری بزند و ابزارهای تولید را از چنگ طبقه ای دیگر(مثلا سرمایه داران)  بیرون بیاورد وخود در دست بگیرد. یا رویه هایی صوری از لیبرال دموکراسی یا سوسیال دموکراسی به راه بیفتد.

 بدین ترتیب مکانهای حکومتی در بدترین حالت با خشونت، غارت می شوند یا به تسخیر وتصاحب درمی آیند و در بهترین حالت میان گروه ها واحزاب وابزارهای رسانه ای وپروپاگاندای آنها، دست گردان  می شوند. اما همگی این راه حل های مختلف، در ماهیت خود یک خصیصۀ مشترک دارند وآن این است که نحوۀ تقریر مقاومت در برابر سلطه  و نیز صورت بندی رهایی از قدرت، در این راه حل ها کم وبیش نخبه گرایانه است یا توده گرایانه (پوپولیستی)است. خشونت بار ورادیکالیستی است یا تصنع آمیز و فرمالیستی است و در هرحال بیش از حد سیاسی  است.

افق های تازۀ مطالعات اجتماعی و نظریات فرهنگی با رویکردهای میان رشته ای، امکان این را فراهم می آورد تا درکی عمیق تر از موضوع، طلب وتمنا بشود. مسأله فقط مقاومت در برابر قدرت به شکل وشمایل سیاسی نیست ویا جابه جایی قدرت در لحظه های خاص سیاسی نیست. راه حل مسأله به طریق اولی، نشستن در انتظار شمارش معکوس بازشدن زخمهای متراکمی از سوء تفاهمات دوره ای سیاسی هم نیست. پس مسأله قابل تشفی یافتن  و رفع ورجوع شدن با آیینها ومراسمات سیاسی حتی از نوع جنبش های سیاسی و  نافرمانی مدنی نیز نیست. پس چارۀ اساسی ترکار چیست؟

زندگی روزمره در حیات شهر

از پس هرگونه صورتهای خطر ساز قدرت وثروت، تنها ظرفیتهای کارامدی از آگاهی وعمل اجتماعی در زندگی روزمره شهر است که برمی آید. سازمان یافتگی هرچه بیشتر تولیدی، صنفی، مدنی، حرفه ای وشهری در یک جامعه، سدّ راه تراکم های تهدیدزای قدرت و انحصارات ناروای ثروت می شود.

جامعه ای نحیف و بی پشتوانه، جامعه ای که اندامها وبافتهای غیردولتی آن سازمان نیافته است. جامعه ای که هستی غیر دولتی آن  مولّد و ایستاده برپای خویش نیست. جامعه ای که جمعیت انسانی آن هنوز مردمانی مبهم اند که در اسطوره ها یا ایدئولوژی ها از آنها سخن می رود. مردمانی که میان ذره وارگی پراکندۀ سرگردان یا توده وارگی و سراسیمگی در نوسانند، مردمانی که در شاکلۀ سازمانهای پابرجا و خودبنیاد اجتماعی، متشکل نشده اند و هویت محله ای، شهری، تخصصی، صنفی، حرفه ای، مدنی، علمی، فنی و سرمایه ای پیدا نکرده اند و شبکۀ عصبی هوشمند خودتنظیمی به وجود نیاورده اند، چگونه می توانند ریتم زندگی شهری قوی واثر گذاری داشته باشند و چه کاری می توانند انجام بدهند جز جنگیدن تا پای هستی خویش در جبهه قدرتی مقابل جبهه ای دیگر ویا شرکت در آیین های دوره ای سیاسی ؟ آنها در واقع خود نیز به زایده هایی از این یا آن  نظام قدرت وثروت تبدیل می شوند.

نتیجه گیری

اگر رمزگذاری های بستۀ مسلط، مشکلی پیش پای انسانهاست راه برون شدن، نه برجهیدن از یک دستگاه رمزگذارنده وافتادن در دام دستگاهی دیگر است. راه برون شدن، به نظر می رسد توسعه ظرفیتهای رمز گشایی شهروندان در متن زندگی روزمره شهری آنهاست. مهم ترین عملکرد یک شهر نیرومند ، توسعۀ عمل رمز گشایی است. فرهنگ وجامعه برای رمز گشایی بسط ید لازم دارد. رمز گشایی از خصیصه های آگاهی وعمل اجتماعی وتعامل اجتماعی است. سیرتی از سیرتهای کنش ارتباطی و فرهنگی در  حیات روزمرۀ  شهری  است.

 زمان جامعه برای رهایی، فقط این یا آن لحظه سیاسی و آیین سیاسی نیست. زمان رهایی زمانی ممتد ونافذ است در جاری آرام مداومی از امتداد لحظه ها در زندگی شهر. لحظه ها ومومنتم هایِ سیاسیِ قدر قدرت و سازنده ای نیز اگر هست(مثل یک پویش انتخاباتی خلاق وغافلگیر کننده)؛ لابد صورتی از زندگی شهر است وپاره ای از آن زمان بزرگ اجتماعی است وحاصلی  از حرکت جوهری جامعه است.

هرچه بنیه های زندگی شهر  قوی تر می شوند، امکانهای مقاومت خاموش  اجتماعی وفرهنگی  ومعرفتی در برابر رمزگذاری های بستۀ مسلط افزایش می یاید. مناسبات رسمی ، استراتژی هایی برای اِعمال قدرت اتخاذ می کنند ولی زندگی روزمره در شهر نیز بیکار نمی نشیند، دست به تدابیر بیصدا اما نیرومندی می زند و به تعبیر میشل دوسرتو[1]  تاکتیکهایی برای رمز گشایی در پیش می گیرد. این تاکتیکها کدام اند؟ بحثی بیشتر لازم دارد.

فایل پی دی اف

---

[1] Michel de Certeau) 1925 –1986)