:: تأملات تنهایی ::

مقصود فراستخواه

:: تأملات تنهایی ::

مقصود فراستخواه

برترین فضیلت بشر چیست؟

منتشر شده در اندیشه پویا 13 بهمن 92 ص 97

مجله از چند تن منجمله اینجانب پرسیده بود بهترین فضیلت چیست؟ پاسخ من در زیر آمده است:

 

1.پایۀ فضیلت های بشر، به گمان من، فضیلتی است که از ذهن  او می تراود. اگر برای آدمی خطای نابخشودنی بزرگی هست به نظر می رسد خطای جهالت است. پس چنانچه قرار است فضیلتی بزرگ  نیز در انسان بجوییم شاید فضیلتی از جنس نوعی معرفت است؛ یک جور حسّ کردن وفهمیدن و آگاهی.

2.در اینجا مراد من از فضیلت معرفت، نخبه گرایانه نیست چه از نوع قدیم وافلاطونی وچه از انواع نخبه گرایی های دیگر وجدید. آن آگاهی را که یک فضیلت است می توان در مردمان کوچه وبازار هم سراغ گرفت؛ یک امتیاز نیست. وصف حالی است که هرکس می تواند آن را تجربه بکند. بیهوده نیست که در عرف عام (common sense) نیزهمین مردم چون بخواهند وصف کمالی راستین در کسی نشان بدهند با معرفت وبامرامش می خوانند. این در مباحث فلسفی وعلمی نیز آمده است.

3.زاگ زبسکی کتابی دارد به نام فضیلت های ذهن(The Virtues of Mind). دانشگاه کمبریج چاپ کرده است. او در آنجا شماری از فضیلتهای پایه را بحث می کند که  از ذهن جوانه می زنند ودر محیط حیات ما منتشر می شوند. ذهن است که باید روی به حقیقت بکند. درصدد شناختن امور واشیا بربیاید.  پُرسای راستی و جویای درستی بشود. طرح اندیشیده ای از زیستن بیفکند.

4.دغدغۀ راستین معرفت، آغاز راه برای تجربه کردن دیگر فضائل انسانی است. بهترین لحظه های ما وقتی است که صمیمانه در صدد معرفت ایم. فضیلت است فهمیدن خویش. فضیلت است فهمیدن جهان خویش. فضیلت است فهم دیگری، فهم محیط پیرامون، فهم اشیا وفهم آدمها. اینها بروشنی ستودنی ترین فضائل زندگی اند که من سراغ دارم.

5.من کیستم وچه امکانهایی ناشناخته در من نهفته است؟ این پرسش در درجۀ نخست از تنشی در ذهن برمی خیزد؛ تنشی که سودای سر آدمی را بالا می کند. تنش  شناسایی کردن اوجی در خویش. اگر عالی ترین استعدادهای من از دست بروند و من بی خبربمانم، این بزرگترین کوتاهی وتقصیر من است. کمااینکه وقتی از ظرفیتی والا درهستی خویش باخبر می شوم، این توفیق بزرگی است.

6.فهمیدن «دیگری» فضیلت است و نخستین «دیگری»، ای بسا که خودمان ایم؛ شناختن خود همچون یک دیگری(self as another). واین آغاز صلحی است که از درون ما آغاز می شود وآنگاه نوبت به فهم دیگران می رسد. صلح و آشنایی با دیگران وبا هستی. این سرمنشأ فضیلتهای مدنی است و سرچشمۀ فضیلتهای همنشینی مردمان با همدیگر وبا طبیعت و با کائنات است.

7.بیگانگی نسبت به «غیر»، از جنس بجا نیاوردن و حس نکردن ونفهمیدن غیر است و خالی معرفتی است درما. کسی اینجا پیش چشم من در رنج است ومن آن را نمی فهمم یا التفاتی به درد او نمی کنم، این بزرگترین غفلتی است که از من می رود. چگونه می سزد که با کسی پیوندزناشویی برقراربکنم و نخواهم که او را بفهمم. چطور است که همسایه ام را و همشهری وهموطن خود را  وهمنوع خود را نمی فهمم. چگونه است که صدای مخالفی و صدای نقدی در گوش ذهن من فرو نمی رود. چگونه است که تفاوت دیدگاه ها و فرهنگها و تنوع اقوام ونژادها و رنگها و زبانها و گونه گونی سبک های زندگی را به رسمیت نمی شناسم. به فرق نگاه  دیگران با خودم وبه اختلاف سبک وسیاق وسلیقه آنها التفات نمی کنم؟  اینها همه از کاستی فضایلی است که باید در ذهن برویند ونمی رویند.

8.حساس بودن نسبت به جزئیات و شواهد، از فضیلتهای ذهن است. وقتی ما این حساسیت را از دست می دهیم نه تنها شواهد نقض کلام واستدلال خویش را بجای نمی آوریم، نه تنها عقایدمان را با آزمون وتجربه به محک نمی زنیم، نه تنها باورهای ذهن خویش را با داده های جهان واقعی و با وقایع و رویداد ها نمی آزماییم، نه فقط گوشمان به جزئیات نقد ناقدان گشوده نمی شود، بلکه عکس العمل دیگران، رنج دیگران و مشکلات دیگران نیز برای ما مغفول می ماند.

9.درک جزئیات رنج دیگران فضیلتی گرانپایه است. دربیابان سگی تشنه است و له له می زند وما التفاتی نمی کنیم. حساس بودن ما به حرکت زبان ودهان و نشانه های ساطع از چشمان او،  فضیلت ذهن وادراک ماست. « اهل ده باخبرند ...مردمان سر رود آب را می فهمند، گِل نکردند....». اگر به رنج ماهیان دریا ومرغان آسمان حساس بودیم طبیعت را انبار فضولات خود نمی خواستیم. از فقدان حساسیت به شواهد کوچه وبازار است که فقر و نابرابری وبی عدالتی و مردم آزاری را بجای نمی آوریم. نفهمیدن بشر، نشنیدن ضجه ها و ناله ها، ندیدن رنگ رخسارها و نخواندن نگرانی در نگاه ها بود که کوره های آدم سوزی با آتش بیگانگی برافروخت و بگداخت.

10. قضاوت می کنم و به جزئیات نتایج آن در زندگی وسرنوشت این وآن حساس نیستم. این جای خالی معرفتی در ذهن وجان من است. سخنی می گویم و مردمانی از آن  آزار می بینند، زیان کسان در پی سود خویش می جویم به نام دین. دیگران از این در رنج  وعذاب وحرمان می افتند ومن به این شواهد وجزئیات توجهی نمی کنم، حساس نیستم. این، غیبت آگاهی است وفقدان حضور زلالی  است که از ذهن من انتظار می رود ونیست. این کاستی فضیلتی است در من.

11.فهم محدودیت ذهن خویش و کرانهای معرفت خویش، نشان از غایت فضیلتی دارد  که در ذهن آدمی به ثمر می رسد. از ابن سینا انبوهی دانسته ها خوانده اند وچنان تحسین او نکرده اند آنگاه که گفته است «یک موی ندانست ولی موی شکافت» و آنگاه که گفته است «اندر دل من هزار خورشید بتافت ، آخر به کمال ذره ای راه نیافت».

12.اگر اندوختن اطلاعات، مزیتی است که در ذهن ماست، اگر پرسیدن و اندیشیدن مدام، نیایش ذهن ماست، اگر درک نادانسته های مان و راستی آزمایی پیوسته ناتمام ِ دانسته های مان با همراهی دیگران، پارسایی ذهن ماست، پس بیگمان باید گفت فروتنی معرفت نیز، اوج کمال وشکوفایی ذهن ما در پیشگاه حقیقت بی پایان است و باشکوه ترین فضیلت مدنی است که روابط آدمها و مناسبات میان اذهان آنها را به صمیمیت مکالمۀ آزادمنشانه و صلح  آمیزی  برای بهبود شرایط بشری و تقلیل مرارتها سوق می دهد .    فایل پی دی اف

نظرات 6 + ارسال نظر
فریبا سه‌شنبه 20 اسفند‌ماه سال 1392 ساعت 18:48

سلام
دل مان که می گیرد این جا مرهمی است بر جانمان. ممنون که می نویسید هر چند دیر به دیر.

سلام نازنین...دل تان دلین باد....جان تان سرشار از شادی های پایدار ولبریز از معنا

کریمیان چهارشنبه 28 اسفند‌ماه سال 1392 ساعت 08:37 http://highereducation.blogfa.com

سلام استاد وقتتون بخیر ... مثل همیشه از خوندن نوشته های ارزشمند شما لذت بردم ... امیدوارم سال جدید پر از لحظات شاد و خاطرات خوب ماندگار برای شما و خانواده محترم باشه ... همراه با بهترین آرزو ها

سلام بزرگوار وسپاس ونیازمند نقد ونظر

اسکندری چهارشنبه 28 اسفند‌ماه سال 1392 ساعت 14:49 http://www.bazandishi.blogfa

سال نو برشما فرهیخته گرامی مبارک باد

سلام عزیز نازنین مبارکی از شماست وایام شمایید ...درود

پژمان چهارشنبه 10 دی‌ماه سال 1393 ساعت 18:17 http://sour.ir

احسنت خیلی لذت بردم

برای تان لذتهای عمیق و باطنی بیشتری آرزو می کنم

مهناز چهارشنبه 10 تیر‌ماه سال 1394 ساعت 20:13

سلام. و سپاس ا و درود بر استاد گرانمایه....

آیا کرامت و فضیلت انسانها تقدم و تاخر دارند؟

سلام بر دوست ارجمند تا جایی که این دانش آموز می داند کرامت را انسان حسب استعدادها و سطح وجودی خود دارد یعنی همین که انسان است و ظرفیتهای عقلی و مانند آن دارد چیزی که جانداران دیگر ندارند اما فضیلت به کسب وبه عمل و به کوشش است وقتی که با استفاده از همان عقل خویش خود فهمی اخلاقی خود را رشد دهد و مثلا از دروغ واز آزار خلایق بپرهیزد این فضیلت است
م-ف

عادلی سه‌شنبه 7 دی‌ماه سال 1395 ساعت 00:53

با سلام استاد فرهیخته
بی شک بزرگترین فضیلت بشر داناییست دانشی که بدون خطا واز ناحیه ازلی باشد در روایت شیعه همان علم کتاب می باشد که نزد چهارده معصوم می باشد پس هر کس پتانسل و ظرفیت لازم را داشته باشد صلاحیت داشتن آن را دارد و لازمه آن عبد بودن و فرمانبرداری از جانب خداست پس داشتن دانش علم کتاب برترین فضیلت است.

سلام بر دوست محقق عزیز از طرح دیدگاه های تان ...با احترام

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد