...تو همه اندیشه ای

(خلاصه ای از  درسگفتار هشتم- بخش اول)

ظرفیتهای متنوع هوش آدمی

بخش اول. هوش فکری وعاطفی

هوش، معمولا به  توانایی بالقوۀ ذهنی وفکری مردمان اطلاق می شود.   تعریف های متعددی  از  آن به عمل آمده است.  به یک جهت می توان گفت روان شناسان ،  هوش را با سه رویکرد تعریف کرده اند (سيف، 1387: 32) :

1.تعاريف معطوف به سازگاري  با محيط

2.تعاريف معطوف به توانايي يادگيري

3.تعاريف معطوف به ظرفیت های اندیشه ای

 در برخی از تعاریف ،کوششی دیده می شود که رویکردهای مختلف با هم جمع بشود. برای مثال سولسو ، هوش را  چنین تعریف کرده است : « توانایی کسب دانش، یاداوری دانش وکاربرد معنادار دانش برای فهم امور، اشیا ،آدمها وایده ها» (سولسو، 1371: 578)

هوش، پدیده ای چند بعدی[1] است. آزمون های استعداد تحصيلي[2](  SAT)مبتنی بر کلاسیک ترین تعریف هوش بوده اند. نمونه برجسته ای از سنجش هوش،  آزمون وکسلر است( وکسلر روان شناس آمریکایی است ومقیاسی برای آزمون هوش ساخته است )[3]. تعریف وکسلر از هوش عبارت است از «توانايي کلّي و عمومي فرد براي تفکّر منطقي ،عمل هدفدار، و برخورد مؤثّر با محيط».

آخرين نسخه  آزمون وکسلر  يعني ويراست سوم مقياس هوش وکسلر کودکان  در سال 1991 ارائه شد[4]. اين آزمون علاوه برمقیاسی کلی برای هوشبهر،حاوي مقياسهاي فرعيِ  «کلامي» و  «عملکردي» است. آزمونهاي فرعي کلامي آن شامل اطّلاعات، شباهتها، حساب، واژگان و درک مطلب واعداد است .

  آزمونهاي فرعي عملکردي هم عبارتند از تکميل تصوير، مرتّب کردن تصوير، طراحي با مکعبها، الحاق قطعات ورمز بندي. مازها و نماديابي نيز دو آزمون عملکردي تکميلي محسوب ميشوند.

بدین ترتیب،يک بهره  هوشي(  IQ)[5] براي کل مقياس و دو بهره هوشي کلامي و عملکردي نيز محاسبه ميشود. مقياس نسخه هاي بازنگري شده وکسلر
برای  بزرگسالان و کودکان  ازجمله پراستنادترين فنون سنجش کارکرد عقلاني محسوب ميشود( برای تفصیل بنگرید به فیرس وترال ، ترجمه 1386 )[i]

اما تحقیقات روان شناسی به این نتیجه رسید که هوش ،محدود به آنچه در مقیاسهای کلاسیک هوشبهر اندازه گیری می شود، نیست. نظريه چندگانه بودن هوش[6] از این رهگذر به وجود آمد .

تمایزهای تفکر همگرا[7]  و تفکر واگرا[8] از  جمله مباحثی در روان شناسی است  که  آغاز گر آن گیلفورد  بود. گیلفورد  درتمایز با هوش، به مفهوم  خلاقیت توجه کرد[ii]. تفکر واگرا ، خلاق تر است. در جدول زیر تمایز دو نوع تفکر همگرا  و  واگرا نشان داده شده است:

استرنبرگ( 1999) از سه نوع هوش بحث کرد:

1.هوش تحصيلي[9] (بهره هوشي و آزمون هاي پيشرفت تحصیلی)

 2.هوش خلاق[10] (آزمونهاي خلاقيت)

 3.هوش عملي [11](تعاملات روزمره)

  هوش عاطفی یا هیجانی، از جملۀ دیگر مباحث درباب تنوع هوش بشر بوده است. اوايل دهه 1990 ، ان ماير و پيتر سالووي نظريه هوش عاطفی را به عنوان شکلي از هوش اجتماعي ارائه کردند که بعدها گلمن آن را بسط داد  ( گلمن، 1995 )[iii].

 هوش عاطفی یا هیجانی ، توانايي حفظ انگيزه، پايداري در برابر ناملايمات، کنترل در برابر تکانه ها، به تعويق انداختن کاميابيها و همدلي با ديگران است و گاهی با چهار بعد تعریف می شود:

:۱.توجه به هيجان ها،

2.ارزيابي درست و دقيق آن در خود و ديگران،

3.نظم بخشي سازمان يافته هيجان ها،

 4.ابراز کردن مناسب آنها

اما با گاردنر بود که نظریه هوش چندگانه اوج گرفت. هاوارد گاردنر استاد روان شناسی دانشگاه هاروارد  از اوايل دهه 1980 نظریه«تئوری هوش‌های چندگانه»[12] را به دست داد. [iv] گاردنر در این نظریه، از اقسام قابهای ذهنی[13] با انواع توانایی های بالقوه بحث کرده است [v]

[1] multidimentional

[2] Schoolastic aptitude test

[3] Wechsler Intelligence Scale for children (WISC)

 [4] (WISC-3)

 [5] intelligence quotient

[6] Multiplicity of  Intelligence  

[7] Convergent thinking

 [8] Divergent thinking

 [9] Academic intelligence

[10] Creative intelligence

[11] Practical intelligence

[12] Theory of multiple intelligences

[13] Frames of Mind