سهم کنشگران مرزی در توسعه شهری

 سهم کنشگران مرزی در توسعه شهری

وقتی کلیّت سیستم و ساختار و نهادها از هوشمندی لازم برخوردار نیستند

و شکاف میان سیستم با زیستْ­جهان اجتماعی هست

به عاملان هوشمند چشم امید می دوزیم که بتوانند بین جهان زندگی  و سیستم تردد کنند.

از اینها به «کنشگران مرزی» تعبیر کرده‌ام.

اتفاقا غالب این کنشگران مرزی نه نخبگان مشهور بلکه نخبگان معمولی هستند.

آنها از عقلانیت ارتباطی بهره مندند و در سطوح میانی و پایین سیستم به عنوان کارشناس و یا مدیر، برای شهر وجامعه،  تولید فضا وفرصت می کنند

گاه نیز در بیرون سیستم، ظرفیتهایی مثل سازمان‌های مردم¬نهاد به وجود میاورند

و  به طور مداوم بین سیستم و زیست جهان در تردد و رفت و آمد هستند

تا بلکه ارتباط، گفتگو و آشتی برقرار بسازند.

بلکه بتوانند خواسته‌های متراکم  مردم را به فعالیتهای عملیاتی تبدیل کنند

مطالبات انباشته و پُرحرارت را تقطیر  و تلطیف کنند و به صورت برنامه‌هایی اجرایی در بیاورند

به این امید که تا حدی از میزان فرو بستگی سیستم بکاهندو برای مردم، تولید فضا و نهادسازی بکنند 

   از گفت وگوی حمید رزاقی با مقصود فراستخواه

 در بارۀ سهم کنشگران مرزی در توسعه شهری تیرماه 1401  در اینجا

    https://b2n.ir/y20004

چگونه ساختارهای ما بخت اخلاقی بودن را از مردم می ستانند؟

چگونه ساختارهای ما

 بخت اخلاقی بودن را از مردم می ستانند؟

فایل صوتی بحث مقصود فراستخواه در باره  جامعه شناسی اخلاق در ایران 

تیر 1401

در کانال تلگرامی فراستخواه 

https://t.me/mfarasatkhah/980

سخنان دکتر محسن رنانی دربارۀ مخاطرات امروز وآیندۀ ایران

شرق: «گفت‌وگوهای توسعه» مجموعه‌نشست‌هایی است درباره اندیشه‌های صاحب‌نظران ایرانی درباره توسعه که «پویش فکری توسعه» با همکاری «پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس» از سال ۱۳۹۶ آغاز کرد تا از دل این گفت‌وگوها هم توجه جامعه روشنفکری به صورت جدی‌تر به مباحث توسعه ایران معطوف شود و هم اندیشه‌های پراکنده صاحب‌نظران ایرانی در حوزه توسعه ایران به صورت روایت‌های منسجم و ساختارمند تدوین شود و در اختیار پژوهشگران و سیاست‌‌گذاران قرار گیرد. دبیری علمی این مجموعه‌گفت‌وگوها و روایت‌ها بر عهده دکتر محسن رنانی است و تاکنون تدوین ۲۶ روایت شروع شده که حدود نیمی از آنها پایان یافته است و دومین کتاب از آن مجموعه نیز با عنوان «روایت مقصود فراستخواه از مسئله توسعه در ایران» در نهم تیرماه ۱۴۰۱ در خانه اندیشمندان علوم انسانی رونمایی شد. آنچه در پی می‌خوانید سخنان محسن رنانی در مراسم رونمایی کتاب یادشده است.

مقصود من از توسعه و رشد تویی تو‌/ مقصود تویی توسعه و رشد بهانه است. «گفت‌وگوهای توسعه» یک غلط مصطلح است که ما به کار بردیم برای گفت‌وگو درباره توسعه. ما به اشتباه فکر می‌کردیم باید گفت‌وگو کنیم تا بفهمیم چگونه به سمت توسعه برویم. در طول گفت‌وگوها دریافتیم که گفت‌وگو خود توسعه است؛ گفت‌وگو یعنی توسعه و ملتی که مهارت گفت‌وگو دارد توسعه‌یافته است و ملتی که توسعه‌یافته است، مهارت گفت‌وگو دارد. بعدها که روی مسئله تربیت و توسعه متمرکز شدم، دیدم «گفت‌وگو»، «توسعه» و «کودکی» سه واژه‌ای هستند تفکیک‌ناپذیر. بذر گفت‌وگو در کودکی کاشته می‌شود و مهارت گفت‌وگو در کودکی شکل می‌گیرد. همان مهارتی که 110 سال است نتوانستیم کسب کنیم یا نخواستیم یا غفلت کردیم. روشنفکران و هادیان فکری و سیاسی ما فکر کردند فقط باید براندازی کنیم تا به توسعه برسیم. 110 سال است که پی‌درپی انقلاب می‌کنیم. انقلاب مشروطیت، تغییر رژیم قاجار، نهضت ملی‌شدن نفت و به گمانم حتی جنبش سبز همگی از جنس انقلاب بودند. اما اینها همه انقلاب‌هایی بودند که به این‌ خاطر به ‌وجود آمدند که نخبگان ما گفت‌وگو بلد نبودند. با این نگاه بود که ما در پویش فکری توسعه، از سال ۱۳۹۶ گفت‌وگوهای توسعه را راه انداختیم.

 خوشحالم که بعد از پنج سال تلاش، با فراز و نشیب دومین کتاب از مجموعه روایت‌های توسعه با عنوان «روایت حضرت مقصود» امروز انتشار یافت و خوشحالم که تا این لحظه تدوین 26 روایت برنامه‌ریزی و شروع شده است که ۱۲ روایت آن تمام شده و 10 روایت دیگر نزدیک به تکمیل است و دو نیز روایت چاپ شده است. امیدوارم طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده طی 

دو، سه سال آینده برسیم به انتشار 50 روایت توسعه از صاحب‌نظران ایران. این مجموعه یک دانشنامه از دانش زنده توسعه در نیم‌قرن اخیر خواهد بود. متأسفانه برخی از بزرگان اندیشه‌ورز توسعه را که تجربه‌ زیسته‌شان مربوط به نیمه اول قرن چهاردم هجری بود، از دست دادیم و فعلا آنچه داریم مربوط به نظریه‌پردازان نیم‌قرن اخیر است. 50 روایت توسعه از 50 تلاشگر حوزه اندیشه برای 50 سال اخیر. یک دانشنامه خواهد بود از اندیشه‌گری در مسئله توسعه ایران که یک منبع و ذخیره عظیمی از دانش زنده و آشکارشده برای پژوهشگران است برای فهم علل شکست ما در توسعه.

 اما ما متأسفانه نتوانستیم برنامه‌ گفت‌وگوهای توسعه را به گفت‌وگوی واقعی از جنس دیالوگ بین اندیشمندان توسعه تبدیل کنیم. این نقطه شکست و ناتوانی ما بود. گرچه ما برای تدوین هر‌کدام از 12 روایت، ده‌ها گفت‌وگو کردیم، یعنی برای برخی از روایت‌ها غیر از اینکه کلیه نوشته‌های صاحب‌نظر را خواندیم و بحث کردیم و بعدا هم حدود 20-30 ساعت با خود صاحب‌نظر گفت‌وگو کردیم و نظرات او را نقد کردیم و پاسخ گرفتیم، اما واقعا گفت‌وگو شکل نگرفت؛ دیالوگ شکل نگرفت. دیالوگ به مفهوم هم‌شنوی؛ یعنی من آمده‌ام تو را بشنوم و تو هم مرا بشنو تا با هم حقیقت را کشف کنیم و با هم رشد کنیم. حتی در گفت‌وگوهای توسعه هم شاهد بودیم که برخی آمده‌اند تا خودشان را اثبات کنند. نیامده‌اند بشنوند و نظریه‌شان را اصلاح کنند. البته در بین نظریه‌پردازان توسعه برخی با این آمادگی آمده بودند تا خودشان را اصلاح کنند ولی برخی اصلا نیامدند. چرا؟ چون دیگری آمده بود. برخی اصلا نیامدند و دعوت ما را نپذیرفتند چون دیگری آمده بود. برخی هم حاضر به شنیدن نقد خویش نشدند چون دیگری را صاحب صلاحیت برای اندیشه‌ورزی و نقد خویش نمی‌دانستند یا دیگری را هم‌وزن خودشان نمی‌دانستند. برخی هم از ترس اینکه از نیش‌های ناقدان آسیب ببینند، نیامدند. اینها مشکلاتی بود که داشتیم و گاهی مجبور بودیم در هر مورد با تک‌تک این عزیزان گفت‌وگو کنیم و نازشان را بکشیم تا راضی شوند و بیایند.

چیزی که من در آغاز این حرکت فکر می‌‌کردم این بود که بتوانیم اندکی فضای سرد بین اندیشه‌ورزان را گرم کنیم ولی نشد. و اکنون بر این باورم که در کودکی همه ما مشکلی هست که باید به آن بپردازیم و آن ناتوانی و بی‌مهارتی در گفت‌وگو است و من بعدها که تأمل می‌کردم، دیدم بسیاری از متل‌ها و ضر‌ب‌المثل‌هایمان را ساخته‌ایم برای پوشاندن این ناتوانی. مثلا می‌گوییم «اگر شریک خوب بود خدا هم شریک داشت» و با این تئوری، از شراکت با دیگران در امور اقتصادی و اجتماعی دوری می‌کنیم. در حالی که ناتوانی در شراکت ریشه در ناتوانی در گفت‌وگو دارد. حجم زیادی مؤسسه و شرکت شکل می‌گیرد، سه ماه، شش ماه، یک سال نمی‌کشد که دیگر نمی‌توانند با هم کار کنند و جدا می‌شوند و این‌گونه است که بیش از 

95 درصد مؤسسات، بنگاه‌ها و نهادهای بخش خصوصی ما زیر پنج نفر یا خانوادگی است. اینها همه عوارض ناتوانی و بی‌مهارتی ما در گفت‌وگو است.

 اما روایت حضرت مقصود؛ یک ترم را در خدمت استاد فراستخواه درس اخلاق و گفت‌وگو آموختیم. تعداد ساعاتی که خدمتشان نشستیم و گفت‌وگو کردیم نزدیک ساعات یک ترم تحصیلی ‌شد و در این همنشینی‌ها نه‌تنها از دانش ایشان بهره بردیم بلکه درس اخلاق گرفتیم. در نوشته‌های ایشان نیز ما هم‌زمان با دانش و ادب توأمان مواجه بودیم.

 اما روایت مقصود؛ در آغاز فکر می‌کردیم وقتی روایت‌ها تدوین و منتشر شود، ممکن است برخی‌شان برای تحلیل همه دوران تاریخ معاصر ایران به کار بیایند. کم‌کم متوجه شدیم هر روایت تصویری و گوشه‌ای از تاریخ توسعه ایران و نقشه توسعه ایران را تبیین، توصیف و ترسیم می‌کند؛ یعنی هر روایت برای یک برهه خاص از تاریخ ایران کاربرد دارد و نباید انتظار داشته باشیم یک صاحب‌نظر تئوری‌اش مثلا برای کل صد سال اخیر جواب بدهد. «روایت محمود» یا نظریه دکتر سریع‌القلم برای یک زمانه کاربرد دارد، «روایت مسعود»‌ یا نظریه دکتر نیلی برای یک زمان دیگر و «روایت مقصود» هم برای دوره‌ای دیگر. به گمان من در بین روایت‌هایی که تا به اینجا نوشته‌ایم، مثلا روایت دکتر سریع‌القلم و روایت دکتر نیلی مربوط به عصر نرمالیتی ایران هستند؛ یعنی اینها تحلیل‌هایشان و توصیه‌هایشان برای زمانی است که جامعه و سیاست ما از شرایط نرمال، بهنجار و عادی برخوردار باشد. در این صورت محمود می‌گوید راه‌حل توسعه ما در ادغام‌شدن در اقتصاد جهانی است و مسعود می‌گوید راه‌حل توسعه ما در سرمایه‌گذاری انبوه و بزرگ‌مقیاس صنعتی است. ولی هیچ‌کدام از اینها الان راه‌حل ما نیست، چون آنها فقط در شرایط بهنجاری و عادی‌بودگی ایران جواب می‌دهند. اما امروز که ما در میانه بحرانیم و افق نداریم، راه‌حل‌مان چیست و کجاست؟ وقتی تأمل می‌کردم، دیدم روایتی که الان، در این لحظه تاریخ ایران، بتواند راهکار بدهد و نسخه بنویسد، روایت مقصود است؛ به‌ویژه مسئله تأکید دکتر فراستخواه بر کنشگر مرزی.

 درواقع اگر زمانی باشد که کنشگر مرزی باید نقش بازی کند، در همین لحظه‌های بحران‌های بحرانی تاریخ ایران است؛ لحظه‌هایی که مثل لبه تیغ است و یک حادثه یا تصادف کوچک یا بزرگ می‌تواند جامعه و سیاست ایران را به این سو ببرد یا به آن سو درغلتاند و نتایج پیش‌بینی‌نشده‌ای را به بار بیاورد. در این لحظه تاریخی است که کنشگران مرزی می‌توانند و باید نقش بازی کنند. این لحظه تاریخی است که نخبگان مرزی دو سوی عرصه سیاست و جامعه باید پا به میدان گذارند و باهم و با حکومت و با جامعه گفت‌وگو کنند.

 استدلال خودم را عرض می‌کنم. الان به قول دکتر فاضلی ما در مرحله همایندی بحران‌ها هستیم. در همایندی بحران‌ها از یک‌سو نظام تدبیر گرفتار گردابی از بی‌ثباتی‌ها و چالش‌ها و تصادفات و اشتباهات اقتصادی و اجتماعی می‌شود و کارش می‌شود آتش‌نشانی. اگر حتی بتواند آتش‌های بحران را در این گوشه و آن ‌گوشه خاموش کند،‌ اما گرفتار سردرگمی عجیبی می‌شود و ناکارآمدی‌اش به اوج می‌رسد. در چنین شرایطی کافی است مقبولیت سیاسی هم پایین باشد تا اعتماد‌به‌نفس نظام تدبیر کاهش پیدا کند. در‌واقع ما الان در شرایطی هستیم که اعتماد‌به‌نفس نظام تدبیر در حال کاهش است و این یک خطر تاریخی است. وقتی اعتماد‌به‌نفس پایین می‌آید امکان تصمیمات بزرگ و افق‌گشایانه و جراحی‌های ساختاری از دست می‌رود؛ یعنی نظام تدبیر دیگر نمی‌تواند در ثبات و آرامش و با اعتماد‌به‌نفس تصمیمات بزرگ بگیرد. در این صورت تصمیمات نظام تدبیر از سطح عقلانیت (rationality) به سطح هوش (Intelligence) سقوط می‌کند. هوشمندی، تصمیم‌گیری در سطح IQ است و از جنس توانایی‌های فیزیولوژیک مغز است، اما عقلانیت یک مفهوم اجتماعی و یک مهارت اجتماعی است که ما در تجربه زیستی خود به‌تدریج یاد می‌گیرم. ما برای تدبیر امور اجتماعی خود نیاز به عقلانیت داریم. هوش شرط لازم است ولی کافی نیست. سطحی از هوش را حیوان دارد و سطوح بالاتر هوش را انسان دارد. ولی الزاما برای توسعه، هوش بالا نمی‌خواهیم بلکه عقلانیت بالا می‌خواهیم؛ هم در جامعه و هم در حکومت.

 در بحران‌هایی که اعتمادبه‌نفس نظام تدبیر پایین می‌آید، تصمیمات، شتاب‌زده و در خفا و بدون گفت‌وگوی جمعی و بدون مشارکت نخبگان و ناقدان گرفته می‌شود و به همین خاطر، تصمیمات از سطح عقلانیت به سطح هوش سقوط می‌کند. یعنی نظام تدبیری که اعتمادبه‌نفسش را از دست داده است، تصمیماتش را با هوش خود می‌گیرد نه با عقلانیت خود. راه‌حل هوشمندانه اولین راه‌حلی است که هرکس هوش کافی داشته باشد، به آن می‌رسد؛ حتی اگر هیچ سواد و تجربه‌ای نداشته باشد. ولی عقلانیت دانش جمعی و دانش ضمنی نخبگان را به خدمت می‌گیرد و تصمیماتی می‌گیرد که فردا نخواهد عوض کند. مثلا برخورد اخیر دولت با مسئله نان، برخورد هوشمندانه بود نه عقلانی و نمونه‌های فراوانی از این سیاست‌ها را می‌توانیم پیدا کنیم که نشان می‌دهد نظام تدبیر تصمیماتش از سطح عقلانیت به سطح هوشمندی سقوط کرده است. در چنین شرایطی احساس آتش‌نشان‌بودن به اضافه سقوط به سطح هوشمندی که موجب می‌شود راه‌حل‌ها پی‌در‌پی شکست بخورد، اعتماد‌به‌نفس سیاست‌گذار را پایین می‌آورد و نظام تدبیر را آماده واکنش‌های تند می‌کند و همه چیز را به فاز امنیتی‌شدن می‌برد. و این آغاز شکل‌گیری یک چرخه ناکامی-‌ناامنی است.

 از طرف دیگر جامعه بحران‌زده که امواج بحران سرگردانش کرده است، در این شتاب‌ها و سرگردانی‌ها، هیجانش بر عقلانیتش غلبه می‌کند و رفتارهای جامعه می‌رود در فاز هیجان. حتی وقتی شورشی در کار نیست و در خانه یا در تاکسی نشسته‌ایم اما کلام‌مان، رفتارمان، نوع خرید‌کردنمان، نوع رانندگی‌مان، شیوه بورس‌بازی‌مان و رفتارما در بازار ارز به شکلی است که در آن هیجان بر عقلانیت غلبه کرده است. پس از یک طرف نظام تدبیر، نگران و ناتوان از تدبیر امور به شیوه عقلانی است و از طرف دیگر، جامعه، خسته و فرسوده و هیجان‌زده است و رفتارهایش قابل پیش‌بینی نیست. حاصل این چه خواهد بود؟ از چنین شرایطی هیچ نتیجه عقلانی و مفیدی برای کشور بیرون نخواهد آمد. انقلاب‌های مخرب از چنین شرایطی بیرون می‌آیند. حتی اگر انقلاب نشود که در ایران نمی‌شود، یعنی در ایران به دلایل متعدد ظرفیت انقلاب وجود ندارد، اما ظرفیت شورش وجود دارد و خطر شورش اگر به یک پدیده بلندمدت و مستمر تبدیل شود، آثار زیان‌بارش برای جامعه و اقتصاد و سیاست از خسارت بمب اتم بیشتر است. این آن تصادف تاریخی است که حداقل سه بار در تاریخ رخ داده است و روشنفکران ما خطا کردند و به آن دامن زدند و من الان نگرانم که روشنفکران ما دوباره خطایی را که در گذشته کردند، دوباره تکرار کنند؛ یعنی خزیدن در لاک خویشتن، مهاجرت به درون، قهر‌کردن و ناامیدشدن و کناره‌گرفتن؛ یعنی رها‌کردن جامعه در وضعیتی که روز‌به‌روز هیجان بیشتری بر عقلانیت غلبه می‌کند و امکان دست‌یافتن به راهکارهای عقلانی را کمتر و کمتر می‌کند. این آفتی است که چند بار در تاریخ ایران گرفتار آن شده‌ایم و نهایتا منجر به برخوردهای خسارت‌بار اجتماعی و سیاسی شده است. این آن لحظه تاریخی است که کنشگران مرزی مد‌نظر دکتر فراستخواه، اگر توسعه‌خواه باشند و منافع جمعی و اجتماعی برایشان مهم باشد، باید از لاک خویش بیرون بیایند و تمام سرمایه و اعتبارشان را به عرصه بیاورند برای شکل‌دادن گفت‌وگو. اتفاقا الان وقت گفت‌وگو است. وقتی دولت مستأصل شده، بهترین زمان برای گفت‌وگو است. آن وقت که دولت همه جا اقتدارش را به رخ می‌کشد که گفت‌وگو نمی‌کند. فرقی نمی‌کند هر دولتی در چنین شرایط تاریخی باشد، وقتی اعتماد‌به‌نفس خود را از دست می‌دهد، برخوردهای تند می‌کند؛ بنابراین، این آن لحظه تاریخی است که روشنفکران و کنشگران مرزی ما باید به میدان بیایند، هزینه کنند، خطر کنند، اعتبار و اندیشه‌شان را وسط بیاورند و بکوشند راه گفت‌وگو و تعامل با سیستم را باز کنند. با جامعه گفت‌وگو کنند و از نگرانی‌هایش بکاهند و از خطرات تندروی آگاهش کنند. البته در طرف حکومت هم کنشگران مرزی باید پا پیش بگذارند و با جامعه گفت‌وگو کنند.

 من این را قبول ندارم که الان در آن طرف کنشگر مرزی نداریم. شاید اگر یک کنشگر مرزی از داخل سیستم پا پیش بگذارد، تعداد زیادی کنشگر دیگر نیز به میدان بیایند. وقتی می‌گوییم کنشگر مرزی طرف حکومت، یعنی نخبه‌ای که از دل حکومت برآمده است، ولی با جامعه تعامل دارد. این طرف نیز کنشگر یا نخبه‌‌هایی را داریم که از دل جامعه برآمده‌اند، ولی با حکومت تعامل دارند. زبان گفت‌وگو دارند، رفاقت دارند و هنوز اعتماد حکومت از آنها سلب نشده و جزء معارضان یا براندازان قلمداد نشده‌اند. اینکه راه داده شود برای گفت‌وگو، الان وقتش است و من بیانیه اخیر اقتصاددانان را به همین دلیل امضا نکردم. گفتم الان وقت بیانیه نیست. زمانی نقد و بیانیه می‌دهیم که راهکاری بود. الان که ما خودمان هم راهکار نداریم. الان بحران‌ها آن‌قدر پیش رفته است که هیچ‌کس نمی‌داند چه باید کرد. هر راهکاری باید از دل یک گفت‌وگوی ملی و با افزایش امید ملی و از دل یک پارادایم شیفت یا افق‌گشایی در نظام سیاسی پدیدار شود. و برای رفتن به سوی این افق‌گشایی و ایجاد امید، راهی جز گشودن باب گفت‌وگو با حکومت و جامعه نیست. اکنون تقریبا تمام راهکارهای مرسوم کتابی به بن‌بست می‌رسد. الان به جای بیانیه باید بگوییم حکومت، دولت ما آماده‌ایم کمک کنیم، چه کار می‌توانیم بکنیم؟ بگو کجا می‌توانیم کمک کنیم؟ حتی امروز معتقدم در زمان آقای احمدی‌نژاد هم ما اقتصاددانان خطا کردیم که پنج بیانیه دادیم. قبل از بیانیه باید می‌رفتیم در می‌زدیم می‌گفتیم ما آماده همکاری هستیم، کجا می‌توانیم کمک کنیم؟ نه پست می‌خواهیم و نه پروژه، هر جایی که بتوانیم در مقام مشورت، خدمتی بکنیم، آماده‌ایم. هنوز دولت نیامده، همان سال اول بیانیه دادیم. البته آن دولت هم شلتاق می‌کرد؛ البته آن زمان هم تحولات سیاسی باعث شده بود جامعه دوقطبی شود و اقتصاددان‌ها هم در این جامعه باید یک جا می‌ایستادند، ولی منافع ملی در بحران‌های بزرگ ایجاب می‌کند که خطوط سیاسی را نادیده بگیریم و برای منافع ملی یکپارچه شویم و قیام کنیم برای همکاری. الان آن لحظه تاریخی است که همه دولتمردان باید فراخوان بدهند به نخبگان مدنی، سیاسی و اقتصادی و بگویند به ما بگویید چه کنیم تا از این شرایط عبور کنیم. الان آن لحظه تاریخی است که اگر دولت مستقر می‌خواهد گذار مطمئنی از این بحران‌ها داشته باشد، باید تمام ظرفیت تاریخی و فکری موجود ملت ایران را به کار بگیرد. و توسعه‌خواهی اینجا معلوم می‌شود که آیا کسی دعوت می‌کند برای گفت‌وگو و مفاهمه؟ توسعه‌خواه، خواه نخبه دولتی یا مدنی، کسی است که وقتی چهارراه تحولات اجتماعی و سیاسی گره خورد، از ماشین خودش بیرون نیاید و بگوید تو خطا آمده‌ای برو عقب، بلکه بگوید بایست من دنده‌عقب می‌گیرم. الان آن لحظه تاریخی است که کنشگران مرزی ما چه در حکومت و چه بیرون حکومت، روشنفکران ما چه نزدیک به حکومت و چه مخالف حکومت، باید همگی دنده‌عقب بگیرند و فضا بدهند تا شاید این گره فروبسته سیاست گشوده شود.

 من واقعا افسوس می‌خورم که این حجم از نخبگان ما در خارج از کشور هنوز در بین خودشان هم نتوانسته‌اند گفت‌وگو راه بیندازند. فرض کنیم براندازی هم رخ داد، می‌گویم شما که الان که در بیرون قدرت هستید، توان گفت‌وگو با هم و توان اجماع‌سازی ندارید، چطور فکر می‌کنید اگر به قدرت رسیدید، می‌توانید کشور را نجات دهید. آن موقع هم شما انحصارگران قدرت خواهید شد. اگر نیت درست و توان کاری برای کشور دارید، این گوی و این میدان، اول گفت‌وگو کنید و به اجماع برسید. در اجماع شماست که می‌توان باب گفت‌وگو با حکومت را باز کرد، نه در رقابت و تخریب یکدیگر. اما یک جامعه متفرق که یک طرف نخبگان بیرونی‌اش ناتوان از گفت‌وگو تنها در اندیشه براندازی هستند و از طرف دیگر نخبگان درونی‌اش در اندیشه مهاجرت به درون یا به بیرون، در اندیشه قهر و گوشه‌گیری و ناامیدی هستند، چه بر سرش خواهد آمد؟ آیا دوباره جامعه رها خواهد شد تا در برزخ ناامیدی و بی‌افقی، دست به شورش و ویرانی‌ بزند؟

 اگر تئوری مقصود کاربردی دارد، در این لحظه تاریخی ماست و من خوشبختم که امروز از این روایت رونمایی می‌شود. این روایت را ظرف دو ساعت می‌توان خواند. توصیه می‌کنم به همه نخبگان مدنی و دولتمردان و نخبگان حکومتی که این روایت را بخوانند و از آن درس بگیرند. و اگر فرصت ندارند به «پویش فکری توسعه» بگویند خلاصه‌ نوشتاری یا صوتی‌اش را برای آنها بفرستند. امروز وقت آن است که هم نخبگان توسعه‌خواه روایت مقصود را بخوانند و به کار بگیرند. این نسخه، در کتاب «روایت مقصود» به تفصیل آمده است، نسخه امروز تاریخ توسعه ایران است. امیدوارم گوش شنوایی باشد.

در اینجا 

روایت مقصود از توسعه + رونمایی کتاب

پویش فکری توسعه 

خانه اندیشمندان علوم انسانی 

پنجشنبه نهم تیر1401

 ساعت پنج عصر

دکتر محسن رنانی ،  دکتر عباس کاظمی  و  بقیه صاحبنظران ...

 روایت مقصود فراستخواه

 از توسعه 

رونمایی کتاب

غلوّ سیستماتیک ما در دین

ما دچار غلوّ سیستماتیک در دین شده ایم. دینْ  آن­هم به روایت ایدئولوژیکِ دولتی بر همه ساحتهای عقل و علم و هنر و اخلاق و فرهنگ و ادارۀ عرفیِ کشور، چیره گشته ­است.

حاصلش تئوکراسی ­است، به­  جای حکمرانی خوب عقلا وشایستگان؛ که مدام زیر  ذره بین جامعه باشند و پاسخگوی به ­او  باشند و مشمول گردش قدرت باشند.

تصمیمات اصلی در ذیل دین ایدئولوژیک و رجال ومتولیانِ رسمی آن تعریف  و مقرر می شود . این،  منشأ انبوه مصائب متعدد امروزی ما شده است.

مضمونی مختصر از مشروح مصاحبه دیلمان، شماره تیر 1401

 با مقصود فراستخواه

«اندیشیدن به این جهان نامناسبی که داریم»

 ش 15 تیر 1401 : صص129-141  

دین ، دولت و آیندۀ ایران

دین ، دولت و آیندۀ ایران

سخنرانی مقصود فراستخواه 

چهارشنبه  اول تیر 1401

از ساعت هفت و نیم عصر به مدت پنجاه دقیقه 

در انجمن اسلامی مهندسین

به صورت حضوری وآنلاین

انجمن اسلامی مهندسین

تهران ضلع جنوبی خ میرداماد، نرسیده به میدان مادر ، ش 126، طبقه چهار 

نیز  همان زمان  به صورت آنلاین در صفحه اینستاگرامی انجمن اسلامی مهندسین 

https://www.instagram.com/accounts/login/?next=/iaiengineers/

دشواری‌های راه ایرانی و بازگشت به خود جامعه

پنجشنبه‌های پرسش و پاسخ انسان شناسی و فرهنگ

جلسۀ چهل و ششم:

 دشواری‌های راه ایرانی و بازگشت به خود جامعه

جلسه چهل و ششم مؤسسۀ انسان شناسی و فرهنگ دربارۀ

 دشواری‌های راه ایرانی و بازگشت به خود جامعه

 با حضور دکتر مقصود فراستخواه ( جامعه شناس و عضو شورای‌عالی انسان‌شناسی و فرهنگ) 

برگزار خواهد شد. محورهای این جلسه پرسش‌های زیر هستند:

۱.آیا در شرایط دشواری هستیم؟

۲.ایران چه می شود؟

۳.آیا ادامه دارد؟

4.چه باید کرد ؟ منطق درونی فرهنگ وجامعه ایرانی / انسان شناسی ایرانی  چیست؟

در این جلسه  مقصود فراستخواه به پرسش‌های مخاطبان پاسخ خواهد داد.

زمان: 2 تیرماه 1401 ساعت 15 به وقت تهران، در صفحۀ  رسمی اینستاگرام انسان‌شناسی و فرهنگ

این برنامه بر اساس پرسش و پاسخ انجام می‌گیرد. پرسش‌های خود را به ایمیل زیر ارسال کنید.

[e-mail]

این جلسه در گوگل میت به آدرس زیر برگزار می‌شود. 

در صورت تمایل ایمیل خود را تا چهارشنبه شب برای ما بفرستید تا شما را به اتاق برگزاری جلسه بیفزاییم.

https://meet.google.com/yxd-zbzw-ens

برای آینده ایران به تاریخ نگاری انتقادی نیاز داریم

برای آینده ایران به تاریخ نگاری انتقادی نیاز داریم

تاریخ در سرای قدرت ساخته می شود

به تاریخ خود مردم نیاز داریم

به تاریخ نگاری علمی وتحلیلی وانتقادی  نیاز داریم

در ایران یک قوارۀ نهادی هست وتاریخ باید آن را نشان بدهد

نه کلی گویانه بلکه پرداختن جدی به جزئیات تاریخ ایران

چون ایران کلیتی  از  امرهای  خاص است

نیاز داریم از روایت های ساخته شده بزرگ به نام ایران عبور کنیم وبه خود ایران بپردازیم

تاریخ ایران از جزئیات انضمامی ومشکلات ریز مردم وراه حل های آنها برای زیستن شکل می گیرد

گفت و وگوی محسن آزموده با  مقصود فراستخواه

مردم نامه شماره 18 و19

به تاریخ شرلوک هلمزی نیازمندیم!

 نگاهی انتقادی به تاریخ‌نگاری ایرانی

در گفت‌وگو با مقصود فراستخواه

صص 249-262

متن کامل از اینجا 

جامعه در تعلیق

جامعه در تعلیق

پاسخ مقصود فراستخواه

به اقتراح انجمن جامعه شناسی دربارۀ جامعۀ ایران در صد سال اخیر

هم­راستا با پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران

خرداد 1401

ایران معاصر  را می توان دست کم با سه ویژگی توضیح داد. نخست، طرح ناتمام بود وهست. دویست سال است در تب وتاب تجددِ تمدنی هستیم ولی هنوز این یک پروژه ناتمام است.  ایران سیاله ای سرگردان از تحول خواهی ناتمام و توسعه خواهی ناتمام شده است. دومین ویژگی ایران شکست دولتهایش در همراهی با پویش تحول خواهانۀ نخبگانی و اجتماعی اوست: چه در استبداد منور ناصری ، چه مدرنیزاسیون دولتی و چه در این چند دهه اسلامیزاسیون.. در مطالعات و مباحثم طی یکی دو دهه،  ایران را «جامعه معطل» یافته ام و درویشی نشسته بر گنج. سومین ویژگی ایران تضاد شاکله ساختاری در ایران با محتوای اجتماعی است. یعنی سیستم های رسمی با جهان زندگی ناهمزمان اند. علتش نیز سنتهای ایدئولوژیک شده ای است که در تصاحب دولت قرار گرفته است. انقلاب فرصتی بود برای همکاری معقول و موزونی از دین و دولت .  به جایش دین ودولت درآمیخته شد  وحاصلش دو قطبی خطرناک و جامعه ای بشدت واگرا که یک طرف دین دولتی و  دولت دینی است و طرف دیگرش نوعی ایدئولوژی سکولاریستی در حال شیوع یا رشد دین خصوصی یا حتی دین شخصی  و یا دین گریزی است. عرفی شدن جامعه و تفکیک نهادها ، فرایندی قابل درک ورو به جلو است اما التهاب موهوم و ایدئولوژیک سکولاریستی ، گرهی از کار این جامعه نمی گشاید، گره را پیچیده تر نیز می کند.  آنچه مظلوم و مغفول واقع شده است دین فرهنگی واجتماعی ومدنی در جامعه ماست.

تغییرات ما نوعا بحرانی شده اند . راه حل ها مسئله شده اند. شهرنشینی وعمران به زیستبوم لطمه زده است ، همکاری دین ودولت که می توانست راه حلی باشد با خلط دین ودولت، مسئله شده است. استقلال طلبی ما تنش زا گشته وبا دیپلماسی عقلانی دنبال نشده است. سنتها در هم ریخته و جایش آنومی شده است. مطالبه گرایی به شکل پوپولیستی در می آید  ، طبقه متوسط به وجود آمده است ولی تضعیفش می کنیم. سرمایه انسانی در چهار دهه از ۱۳ صدم به ۵۹ صدم رسیده است، می توانست بیشتر هم بشود ولی سیاست حاکم سبب گشته است همین سرمایه انسانی رشد یافته نیز به یک جرم بحرانی  بدل شود. کلا جامعه ما بحرانی یا مستعد بحران شده است؛ در خیلی ابعاد مثلا در مشروعیت دولت، در سرمایه های اجتماعی، درهم ریختگی اقتصاد بر اثر غلبه سیاست ایدئولوژیک. ایران طرحی ناتمام بود وهست و اکنون متاسفانه به «وضعیت تعلیق» رسیده است. همه زندگی به تعلیق درآمده است. در کتاب «مسئله ایران» مبسوط تر شرح داده ام

مجازی شدن سراسیمه به جهان زدایی از زندگی ما و انسان زدایی از روابط ما انجامیده است. روح سرگردان تحول خواهی ما آبستن نفرت وخشونت شده است. سرمایه های اجتماعی روند فرسایشی دارند. مطالبه گری اجتماعی، فرصتی برای تحول وآزادی است ولی این نیز در بی سازمانی  جامعه کاری از پیش نمی برد. ما نیازمند حوضچه های آرامشی هستیم که جامعه ای مدنی وفعال  بتواند برای خود توسعه بدهد و با تجمیع و تقطیر مطالبات به  بهره برداری عقلانی از آنها و الزام دولت  به آنها برسد.

به خیلی چیزها در این جامعه امیدواریم. اما به بهره برداری بهنگام و عاقلانه از آنها امیدوار نیستم. ما یک ذخیره اجتماعی داریم: سطح بالایی از سواد وتحصیلات و «تحرک اجتماعی»، علایق اطلاعاتی و ارتباطی شدید، اشتیاق به فناوری­های پیشرفته و نوآوری، جهانی اندیشیدن، میل به مشارکت، سرمایه های فرهنگی از نوع عینی و نهادی و ضمنی(بدن مند)، شوق ارتباط گیری با جوامع مدنی، گروه های نوظهور نسلی و جنسیتی و اجتماعی(مثل زنان وجوانان و اقوام و.....)، ذخیرۀ ژنتیکی، هوش، فرهنگ، حساسیت های خاص زیستبومی، اجتماعی. یک امید بزرگ من «میل به موفقیت » در ایرانیان است که هم نتیجه پیمایش های بین المللی است هم نتیجه پیمایشی ملی توسط خود بنده و همکارم دکتر منیعی.  اما امیدمان مضطربانه هست. شب، خسته با نومیدی می خوابیم وصبح با امیدی مضطرب،  از سر می گیریم. در  نومیدی، امید می تراویم.  جامعه ما انتظاراتش بالا و امید اجتماعی اش کم است. علتش را در ماایرانیان قدری توضیح داده ام.

از سایت انجمن جامعه شناسی : اینجا

عسرت تفکر انتقادی در ایران

گروه جامعه شناسی ایران برگزار می کند

اینجا 

نقد در ایران

مقصود فراستخواه

عسرت تفکر انتقادی در ایران

چهارشنبه 28 اردیبهشت ماه 1401 ساعت پنج عصر

لینک

https://b2n.ir/k77728

انجمن جامعه شناسی ایران

گروه جامعه شناسی ایران

https://t.me/mfarasatkhah/961